A czy ty używasz już naura, slay, krindż i enpecet? Prof. Miodek tłumaczy, w czym rzecz

19.11.2022, 14:00

Baza, betoniarz, łymyn, essa, gigachad – kto zna te słowa, znaczy ogarnia i slay, cringe'u nie ma

– Nie było w dziejach polszczyzny okresu tak lawinowego przyrostu słów pochodzących z gwar młodzieżowych – mówi prof. Jan Miodek, komentując finałową dwudziestkę plebiscytu PWN na Młodzieżowe Słowo Roku, wyłonioną po zakończeniu pierwszego etapu. 20 finałowych słów wybrało jury spośród 125 tys. zgłoszeń nadesłanych przez internautów. Było pośród nich 8 tys. 221 różnych propozycji. Plebiscyt organizuje Wydawnictwo Naukowe PWN od 2016 roku. Rozstrzygnięty zostanie na początku grudnia.

– Najbardziej podoba mi się odklejka, określenie człowieka lub stanu oderwania od rzeczywistości – mówi „Presserwisowi” prof. Ewa Kołodziejek z Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego, członkini Rady Języka Polskiego. – Jest w niej ironia, przekora, trochę złośliwości, ale bez napastliwości. To bardzo trafne słowo, wszak każdy z nas może się znaleźć w takim stanie, gdy ma się wszystkiego dość i się już „nie ogarnia”.

Lawinowy przyrost słów z gwar młodzieżowych

W tym roku słowem, które bezpośrednio odnosi się do rzeczywistości, jest onuca albo ruska onuca, określająca kogoś, kto sprzyja Rosji w wojnie z Ukrainą, osobę usprawiedliwiającą działania agresora. – To chyba jedyny sygnał świadczący o tym, że młodzież śledzi to, co się dzieje – kontynuuje prof. Kołodziejek, analizując finałową dwudziestkę. – W tegorocznym plebiscycie dominują słowa wzięte z gier komputerowych, a także związane z funkcjonowaniem w internecie: pokemon, sigma, NPC, siedemnaście.

Czytaj też: Znamy 20 finałowych słów w plebiscycie na Młodzieżowe Słowo Roku 2022. "Essa", "rel" i "onuca"

Prof. Ewa Kołodziejek zauważa, że w tym roku nie ma ciekawszych słowotwórczo wyrazów niż rok temu. Wyróżnia słowo łymyn określające „kobietę, która zachowuje się dziwnie, nieracjonalnie”, betoniarza – „trochę lekceważące, trochę obraźliwe określenie mężczyzny”, inne prześmiewcze określenia mężczyzn, jak pokemon, sigma, NPC, i ciekawy neologizm uwuśny pochodzący od emotikonu uwu – „słodki, słodko”.

– Na pewno nie było w dziejach polszczyzny okresu tak lawinowego przyrostu słów pochodzących z gwar młodzieżowych – twierdzi w rozmowie z „Presserwisem” prof. Jan Miodek, językoznawca i członek Rady Języka Polskiego. – Zanurzenie tego pokolenia w rzeczywistości elektronicznej, coraz lepsza znajomość języka angielskiego, otwarcie na świat, nowa rzeczywistość geopolityczno-gospodarcza po roku 1989 to czynniki, które tej ekspansywności sprzyjają.

W tegorocznym plebiscycie prof. Miodek wyróżnia kilka propozycji: – Do wydarzeń bieżących, jakże dojmujących od 24 lutego, nawiązuje tylko onuca. Pomysłowa słowotwórczo jest odklejka. Dowcipne są łymyn i naura, prześmiewczo zniekształcające słowo angielskie woman i popularne swojskie nara. Na efekcie zaskoczenia zbudowane są kto pytał?, siedemnaście, twoja stara/twój stary. Baza, betoniarz, pokemon sięgają do form powszechnie znanych, cringe, gigachad, slay – do słów angielskich. Ale faworyta nie mam.

Język nazywania wstydu

Prof. Marek Łaziński, językoznawca z Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego, pomysłodawca Młodzieżowego Roku Słowa, zauważa zmiany w języku młodzieży: – Kiedyś w plebiscycie dominowały wyrazy wyrażające emocje, o które nikt się nie spierał. Potem zauważyłem w słowach zgłaszanych do plebiscytu tendencję do podziałów społecznych. W 2019 roku pojawiło się wiele nazw żeńskich – to wtedy pojawiła się jesieniara, a wygrała alternatywka. O tych nowych nazwach żeńskich dyskutowała cała Polska. Kiedy patrzę na tegoroczną finałową dwudziestkę, odnoszę wrażenie, że jesteśmy w manosferze, gdzie wychwala się męskość. Taką funkcję mają słowa gigachad i sigma. Jest słowo łymyn, stanowiące nie najgrzeczniejszy komentarz w typie „Ach, te kobiety”. W tym roku do słów wyrażających pozytywne emocje zalicza się baza, essa, UwU, a negatywne – cringe. Język młodzieży i slang to w dużej mierze język nazywania wstydu. Dziś jest cringe, wcześniej była żenada, a jeszcze wcześniej obciach.

Czytaj też: W publicznej Trójce T.Love śpiewa o publicznej telewizji: "Wyłącz TVP"

Postrzeganie świata w krzywym zwierciadle, patrzenie na rzeczywistość z perspektywy człowieka skłonnego do żartów, nieograniczona kreacja słowotwórcza – to najbardziej fascynuje prof. Kołodziejek w języku młodzieży, który dziś odzwierciedla inne realia niż w poprzednich dekadach: – Niegdyś młodzież inaczej spędzała czas, inaczej się uczyła, inaczej postrzegała świat, więc jej język obfitował w inne wyrażenia, choć zawsze dowcipne albo złośliwe, albo przekorne. Dziś w języku młodzieży jest więcej anglicyzmów, więcej wpływu globalnej rozrywki, więc i repertuar słowny jest inny.

Za to źródła słownictwa w języku młodzieży są mniej więcej stałe: – To są gry, świat mediów społecznościowych, znaki ikoniczne i język angielski połączony z innymi źródłami. Nie sądzę, by w języku nastąpiła ostatnio jakaś wyraźna rewolucja – podsumowuje prof. Łaziński.

Finałowa dwudziestka plebiscytu na Młodzieżowe Słowo Roku 2022:
baza – wyraz aprobaty, pozytywnych emocji
betoniarz – odnosi się najprawdopodobniej do profesji, kojarzyć się też może z osobą otyłą
cringe – wstyd, przypał, sytuacja niestosowna do okoliczności, zawstydzająca, coś krępującego
essa – coś łatwego, co przychodzi łatwo dlatego, że jesteśmy wyluzowani (stąd mieć essę), luz
gigachad – osoba idealna, wzbudzająca podziw, ktoś bardzo dobry w jakiejś dziedzinie lub coś, co jest świetne, doskonałe
kto pytał? – pytanie wyrażające brak zainteresowania treścią danego komunikatu, riposta o znaczeniu: „Nic mnie to nie obchodzi”
łymyn – spolszczone żartobliwe określenie kobiet zachowujących się nieracjonalnie, współczesny odpowiednik powiedzenia: „Ach, te kobiety” z nutą pobłażliwości lub ironii
naura – skrót od na razie
NPC – zwykła, niewyróżniająca się osoba, ktoś, kto zachowuje się i ubiera jak inni, ale też ktoś, kto zachowuje się mechanicznie, dziwnie, jak postać z gry. Od ang. non-player character, non-playable character (NPC) oznaczającego postać sterowaną przez komputer
odklejka – stan oderwania od rzeczywistości lub osoba, która nie rozumie, co się dzieje, jest nieobecna myślami, nie zachowuje się odpowiednio
onuca – sprzymierzeniec Rosji w wojnie z Ukrainą, osoba, która usprawiedliwia działania agresora
pokemon – osoba wyróżniająca się zbyt ekstrawaganckim, niecodziennym, kolorowym wyglądem. Aluzja do postaci kolorowych stworów z gry komputerowej
rel – z ang. relatable; czuję to samo, mam tak samo, zgadzam się z tobą. Potwierdzenie tego, co mówił przedmówca
robi wrażenie – dosłowny lub ironiczny sposób wyrażenia zdumienia lub podziwu
siedemnaście – żartobliwa, przekorna riposta na pytanie o wiek. Pytanie i odpowiedź: Ile ty masz lat? Hehe, siedemnaście to fragment piosenki wykonywanej przez grupę skupioną wokół youtuberki i influencerki Natsu. Siedemnaście może być też odpowiedzią na każde pytanie zaczynające się od ile?
sigma – mężczyzna silny, niezależny, intrygujący, pewny siebie, podziwiany, ale nieafiszujący się ze swoimi sukcesami
slay – coś, co wymiata, robi wrażenie, wzbudza podziw albo ktoś, kto imponuje, poraża, np. atrakcyjnym wyglądem. Używane, gdy ktoś nam się podoba albo gdy jesteśmy z czegoś zadowoleni, a nawet jako okrzyk triumfu
sus – podejrzany; skrót często używany przez graczy „Among Us”, gry wideo, odpowiednika znanej zabawy w mafię, która wielką popularność zdobyła w 2020 roku
twoja stara – funkcjonuje jako dezaprobująca odpowiedź na pytanie: Kto?/ Kto pytał?
UwU – emotikon oznaczający coś słodkiego, uroczego, ekspresja ciepłych emocji. Może być też ironiczną reakcją na coś, co odczuwa się jako „przesłodzone”. Pochodzi z tradycji japońskich emotikonów kaomoji, popularnych w kręgach fanów mangi i anime. Litery „U” należy kojarzyć z zamkniętymi oczami, a całość – z wyrazem błogości na twarzy. Analogiczne „OwO” (tu oczy szeroko otwarte) oznacza zaskoczenie, zdziwienie, ekscytację.