Mariusz Szczygieł o trzecim tomie "Antologii polskiego reportażu XX wieku"
Wydawnictwo Czarne wyda trzeci tom "Antologii polskiego reportażu XX wieku". Książka pojawi się w księgarniach 21 października
Mariusz Szczygieł, redaktor "Antologii", tak pisze o zawartości jej trzeciego tomu:
Tom trzeci antologii jest uzupełnieniem poprzednich i obejmuje cały XX wiek. Od Prusa do Surmiak-Domańskiej.
To był duży ból – pomijać niektóre nazwiska, dlatego we wstępie do pierwszego tomu 100/XX wypisałem ponad sto nazwisk reporterów, którzy do antologii nie trafili, a powinni byli. Ogromne zainteresowanie książką sprawiło, że szybko pojawił się pomysł przygotowania trzeciego tomu. Tylko że z owej setki w kolejce weszła do niego może... jedna czwarta. Pracując przez prawie rok nad trzecim tomem, poznałem tylu nowych dla mnie i zapomnianych dziś reporterów, że znów miałem ten sam dylemat: kto ma wejść do antologii?
Wiedziałem jednak, że tom trzeci powinien różnić się trochę od pozostałych i mieć nie tylko głośne, mocne i niezapomniane reportaże, ale także coś ekstra. Te elementy ekstra to na przykład teksty niereporterów. Albo inaczej: autorów, którzy byli reporterami, potem zaś reportaż zdradzili – jak profesor Wiktor Osiatyński czy Radosław Sikorski. Osobą zupełnie zapomnianą jako autorka literatury reportażowej jest Ewa Szumańska, czyli znana „Młoda lekarka”. Będąc młodą lekarką... przyćmiło jej filozoficzne książki podróżnicze. Inne elementy ekstra to reportaże, które nazywam „podłymi”. Nie zawsze reportaż w Polsce był oazą przyzwoitości. Czasem służył propagandzie i celom politycznym. Takie są teksty Marii Osiadacz, która relacjonowała procesy studentów w 1968 roku, czy Andrzeja Brychta, który napisał reportaż falsyfikat z RFN.
Dopiero w trzecim tomie znalazły się teksty, które zaliczam do 10 najwybitniejszych w polskim reportażu: Zaraza Jerzego Ambroziewicza o epidemii ospy we Wrocławiu, Jaskinia Zimna: wielki poker Wojciecha Adamieckiego o morderczej akcji ratunkowej grupy studentów grotołazów, którzy uwięźli w jaskini, czy Szpitalni Joanny Siedleckiej o pacjentach szpitala psychiatrycznego, oddanych przez lekarzy do pracy w okolicznych wsiach. Mam nadzieję, że uda się tym samym odczarować Joannę Siedlecką, dziś nazywaną lustratorką pisarzy, która w latach 70. i 80. pisała mocne społeczne reportaże-metafory. U niej nawet reportaż z przedszkola był metaforą totalitaryzmu. W trzecim tomie znajdą się też bardzo popularni w swoim czasie reporterzy: Wiesława Grochola, Helena Kowalik, Romuald Karaś czy Jakub Kopeć.
Jeśli chodzi o okres przedwojenny – są w nim perełki. Mało kto wie, że najobszerniej opisywanym w książkach wydarzeniem sprzed 1939 roku jest wojna domowa w Hiszpanii. W ciągu dwóch lat powstało na jej temat w Polsce osiem książek reporterskich. Materiał z jednej z nich – Romana Fajansa – znajdzie się w antologii. To jedyny polski dziennikarz, który zrobił też wywiad z Mussolinim. Mało kto wie również, że polska literatura obozowa czy też łagrowa powstawała już przed wojną. Reportaże z niemieckich obozów koncentracyjnych pisali Stanisław Nogaj czy Jerzy Rogowicz. Rogowicz napisał o tym prawdopodobnie jako pierwszy w polskiej prasie, już w 1936 roku. Najbardziej imponujące dokonanie przedwojennego reportażu należy moim zdaniem do Stefanii Zahorskiej, która w 1934 roku jedzie tramwajem przez Moskwę i tylko na podstawie obserwacji pasażerów i podsłuchiwania treści ich rozmów tworzy syntezę obrazu społeczeństwa bolszewickiego. Wieki talent! Cały tom zaczyna się od Bolesława Prusa, którego Kroniki uwielbiam, czytam je na wyrywki, stoją u mnie w sypialni i wiele ich fragmentów mogłoby się ukazać w dzisiejszych gazetach, bo ani trochę nie straciły na aktualności. W Kronikach jest mnóstwo fragmentów reportażowych. Niestety są także fragmenty antysemickie, ponieważ Prus był antysemitą, choć prawdopodobnie o tym nie wiedział. No ale – jak mówiłem – nie zawsze reportaż był oazą przyzwoitości.
(08.08.2015)
